I. Wprowadzenie.

Szybkie tempo zmian zachodzących w środowisku człowieka wpływa na niego także w sposób niekorzystny. Mechanizmy adaptacyjne człowieka nie nadążają za dynamicznymi zmianami cywilizacyjnymi i technicznymi. W zakresie narządu ruchu częstą dolegliwością u dorosłych są tzw. bóle krzyża, a u dzieci i młodzieży – wady postawy i płaskostopie. Odpowiednio dobrany ruch, pod względem charakteru, miejsca i siły oddziaływania stał się więc obecnie jednym z czynników wyrównawczych bądź korekcyjnych.

W okresie szkolnym należy zwrócić uwagę na dwa okresy krytyczne posturogenezy, gdyż właśnie wtedy powstaje najwięcej wad postawy. Pierwszy z nich przypada na wiek 6-7 lat       i związany jest z radykalną zmianą dotychczasowego trybu życia dzieci (przebywanie w pozycji siedzącej w ławce). Prowadzenie zajęć wf w klasach młodszych przez nie fachowców, nie sprzyja kompensacyjnemu oddziaływaniu ruchem na postawę dziecka.

Drugi okres krytyczny posturogenezy związany jest ze skokiem pokwitaniowym (dziewczęta -11-13 lat, chłopcy - 13-14 lat). W tym okresie następuje intensywny przyrost długości kończyn dolnych i tułowia, zmiana proporcji ciała oraz dotychczasowego układu środków ciężkości. Pojawiają się objawy fizycznego i psychicznego zmęczenia dziecka, postawę cechuje niedbałość i wiotkość. Brzuch uwypukla się, plecy są często nadmiernie okrągłe, głowa pochylona ku przodowi stwarza wrażenie zbyt ciężkiej w stosunku do utrzymującej ją szyi. W obrębie kończyn dolnych u dziewcząt występuje niekiedy tyłowygięcie w stawach kolanowych. Dziewczęta w tym okresie często wysuwają ku przodowi barki chcąc ukryć rozrastające się sutki. W związku ze zmianą ustawienia barków kończyny górne zwisają nie wzdłuż bocznej powierzchni tułowia, ale przesunięte są ku przodowi co jeszcze bardziej pogłębia okrągłość pleców i stwarza obraz zapadniętej klatki piersiowej. Sytuację te pogarsza jeszcze znaczne obciążenia programem szkolnym. W świetle tych uwag konieczność szczególnej uwagi ze strony rodziców, nauczycieli i lekarzy staje się oczywista. Okres dojrzewania stwarza często możliwość ostatniej szansy wyrównania istniejących odchyleń, bowiem po zakończeniu wzrostu zmniejszają się one znacznie.

Okres tzw. skoku pokwitaniowego jest okresem dużej dysharmonii rozwojowej. Następuje szybki rozwój kośćca, za którym nie nadąża rozwój mięśni, towarzyszy temu przesunięcie środka ciężkości ciała ku górze (spowodowane intensywnym wzrostem kończyn dolnych). Wszystko to może prowadzić do zaburzeń statyki i postawy ciała. Tak zwana kifoza młodzieńcza powstaje pod wpływem wyżej opisanych zjawisk.

II. Metryka programu.

1.Program dotyczy gimnastyki korekcyjno – kompensacyjnej.

2.Program przygotowany został dla uczniów Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego im. św. Franciszka w Nowym Mieście nad Pilicą.

Na gimnastykę korekcyjno-kompensacyjną powinny trafiać dzieci zagrożone wadami postawy oraz z lżejszymi wadami tj. korygującymi się w pełni czynnie. W tej grupie mogą znaleźć się również dzieci z bocznymi skrzywieniami kręgosłupa I stopnia korektywności. Dzieci z cięższymi wadami kierowane będą do ośrodków międzyszkolnych, gdzie z reguły istnieją większe możliwości sprzętowe i kadrowe oraz możliwość tworzenia jednorodnych grup pod względem niesprawności. Osoby, u których wada postawy spowodowana jest inną dysfunkcją bądź przypadki trudno korygujące się , wymagają już opieki poradni rehabilitacyjnej.

3. Program przeznaczony jest do realizacji na lekcjach wychowania fizycznego jako moduł programowy oraz na zajęciach pozalekcyjnych dla uczniów zakwalifikowanych do grup dyspanseryjnych z wadami postawy.

III. Warunki lokalowo – organizacyjne do prowadzenia zajęć, pomoce, sprzęt i przybory.

Szkoła posiada następujące pomieszczenia o charakterze sportowo – rekreacyjnym:

1. Sala gimnastyczna o wymiarach 10x7m z drabinkami przyściennymi,
2. Boisko szkolne o wymiarach 60x40 m,
3. Zestaw filmów o tematyce zdrowotnej,
4. Sprzęt : kozły gimnastyczne, drabinki gimnastyczne, skrzynia, ławeczki szwedzkie; przybory: obręcze, piłeczki, woreczki, krążki, piłki lekarskie, kółka ringo, szarfy, pachołki, laski gimnastyczne, przybory nietypowe.
5. Ma  możliwość  organizowania  wyjazdów na  basen

IV. Budowa programu:

1. Cela gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej.
2. Ogólne założenia postępowania korekcyjnego.
3. Ogólne zadania postępowania korekcyjnego.
4. Formy, metody i zasady zajęć korekcyjno-kompensacyjnych.
5. Systematyka ćwiczeń korekcyjnych.
6. Pozycje wyjściowe i ćwiczebne w gimnastyce korekcyjnej.
7. Etapy reedukacji posturalnej.
8. Metody badania i zasady oceny postawy ciała.
9. Uproszczone badania ortopedyczne oraz testy funkcjonalne.
10. Badania uzupełniające.
11. Treści programowe ( semestr I i II ).
12. Zadania szczegółowe dla poszczególnych wad postawy.
13. Zadania dydaktyczne.
14. Zadania wychowawcze.
15. Sposoby osiągania zamierzonych celów.
16. Opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod ich oceny.

IV/1. Cele zajęć korekcyjno-kompensacyjnych.

1.Kształtowanie odruchu prawidłowej postawy ciała.

2.Uświadomienie dziecku i rodzicom istnienia wady i wynikających stąd zagrożeń.

3.Wykształcenia świadomości odczuwania własnego ciała, czyli znalezienie równowagi między podświadomością a napięciem mięśniowym.

4.Wygaszenie istniejącego nawyku i wytworzenia nawyku prawidłowego.

5.Wyrobienie zdolności do długotrwałego utrzymywania skorygowanej postawy( wyrobienie wytrzymałości posturalnej.

6.Utrwalenie nawyku prawidłowej postawy w warunkach zbliżonych do życia codziennego ze zwróceniem uwagi na równomierne obciążenie stóp.

7.Korygowanie zaburzeń statyki ciała i przeciwdziałanie ich pogłębianiu się i utrwalaniu.

8.Eliminowanie zaburzeń w rozwoju motoryczności, podniesienie ogólnej sprawności i wydolności organizmu dziecka poprzez: ćwiczenia kształtujące, oddechowe i wytrzymałościowe, zabawy i gry ruchowe z elementami ćwiczeń korekcyjnych dla danej wady.

9.Uaktywnienie układów: narządów ruchu, krążeniowego i oddechowego.

10.Zwiększenie zakresu ruchu w stawach, wydłużanie, skracanie lub wzmacnianie odpowiednich grup mięśniowych.

IV/2. Ogólne założenia postępowania korekcyjnego.

Postępowanie korekcyjne podporządkowane zostanie następującym założeniom i zasadom:

1.W postępowaniu korekcyjnym należy bazować na formach przyjętych w programach          w zależności od wieku dziecka.

2.Podstawową zasadą korektywnego działania we wszystkich wadach postawy jest zasada selektywnego obciążenia pracą właściwych mięśni.

3.Przestrzeganie zasady indywidualizacji, np. poprzez ćwiczenia stacyjne.

4.W zajęciach powinny dominować ćwiczenia symetryczne.

5.Stosowane ćwiczenia powinny być dobrane do rodzaju występującej wady, rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka, jego sprawności oraz realizowanych celów korekcyjnych.

6.Do każdego ćwiczenia należy dobrać prawidłową pozycję wyjściową

7.Korekcję rozpoczyna się od ćwiczeń w pozycjach izolowanych odciążających kręgosłup, ze stopniowym przejściem do pozycji wysokich.

8.W celu podniesienia efektywności ćwiczeń należy maksymalnie ograniczać przerwy między nimi.

9.Przerwy między ćwiczeniami powinny być wykorzystywane na odpoczynek po poprzednich ćwiczeniach oraz na wyrównanie i uspokojenie oddechu.

10.Obok ćwiczeń dynamicznych należy stosować także ćwiczenia izometryczne ( np. metodą NRRHA).

11.Szczególną uwagę należy zwrócić na ćwiczenia gorsetu mięśniowego – klatki piersiowej, mięśni pośladkowych, mięśni brzucha, grzbietu i kończyn dolnych.

12.Dobór obciążenia oraz jego wielkość powinny być dostosowane do możliwości wykonania przez dziecko ćwiczenia z zachowaniem pozycji skorygowwanej.

13.W czasie zajęć należy przestrzegać zasady stopniowania trudności.

14.Prowadzący powinien zwracać szczególną uwagę na poprawność wykonywania ćwiczeń, tzn. na przyjęcie i utrzymanie postawy skorygowanej.

15.Dzieci należy wdrażać do autokorekcji – reedukacji poczucia prawidłowej postawy ciała.

16. Należy rozwijać w dzieciach poczucie odpowiedzialności za siebie i innych, wdrażać je do wzajemnej ochrony i pomocy w czasie ćwiczeń

IV/3. Ogólne zadania postępowania korekcyjnego.

1. Dokładne poznanie dziecka:

1. stan zdrowia – konsultacja z lekarzem, pielęgniarką szkolną i rodzicami,
2. określenie odchyleń w postawie,
3. badania kontrolne: punktowa ocena wad postawy ciała, uproszczone badania ortopedyczne, testy funkcjonalne,
4. zapoznanie się z warunkami środowiskowymi dziecka.

2. Nauka korygowania błędów ( z uwzględnieniem indywidualizacji):

• nauka przybierania pozycji wyjściowych,
• nauka równomiernego obciążenia stóp podczas stania,
• kształtowanie wyczucia prawidłowej postawy w różnych pozycjach, w miejscu i w ruchu,.

3..Kontrola umiejętności przyjmowania prawidłowej postawy.

4. Kontrola stopnia opanowania poszczególnych ćwiczeń.

5. Kontrola dokładności ruchu wykonywanego w określonej płaszczyźnie, z określoną amplitudą ruchu i w odpowiednim zakresie ruchu.

6. Prawidłowy dobór pozycji wyjściowych w celu właściwej lokalizacji ruchu.

7. Utrwalenie pamięci ruchowej poprawnie wykonywanych ruchów oraz utrzymywanych pozycji poprzez dużą ilość powtórzeń.

8. Nauka autokontroli wyrobienia czucia własnego ciała.

9. Nauka kontroli przez współćwiczącego w celu wyczulenia dziecina dostrzeganie jakości ruchów i przyjmowanych pozycji.

10. Stałe egzekwowanie prawidłowej postawy we wszystkich pozycjach w czasie ćwiczeń oraz w różnych sytuacjach w jakich znajduje się dziecko w szkole, w domu i poza nim.

11. Końcowe pomiary uzupełniające.

12. Wskazania na okres wakacyjny.

IV/4. Formy, metody i zasady prowadzenia zajęć korekcyjno-kompensacyjnych.

Całokształt procesu korekcyjno-kompensacyjnego wymaga takiego postępowanie dydaktycznego, w trakcie którego zakres materiału nauczania ćwiczeń ruchowych, stopień trudności, formy, metody i zasady będą dostosowane do psychofizycznego i motorycznego rozwoju oraz wydolności organizmu dziecka. Pod uwagę należy brać również płeć, wiek, różnice indywidualne oraz wpływ środowiska.

Zastosowanie w procesie korekcyjnym różnych form, metod oraz zasad ma na celu osiągnięcie pozytywnych efektów całokształtu działań, a także intensyfikację ruchu, uatrakcyjnienie zajęć, wzrost zainteresowania nimi oraz pogłębienie motywacji. Dziecko  powinno rozumieć sens i cel stosowanych ćwiczeń i zabaw korekcyjnych, które mają nie tylko rozwijać potrzeby ruchowa, ale także stanowić źródło wiedzy o sposobach i formach samodzielnego usprawniania się.

V. Formy prowadzenia zajęć.

Dotyczą strony organizacyjnej przebiegu ćwiczeń i są ściśle związane z metodami realizacji zadań. Wybór odpowiedniej formy realizacji planowanych zadań zależy od zaawansowania sprawnościowego dzieci, ich wieku, liczby ćwiczących, miejsca prowadzenia zajęć, możliwości wykorzystania sprzętu i przyborów.

Rodzaje form :

1. frontalna,
2. zajęć w zespołach,
3. zajęć indywidualnych,
4. stacyjno-obwodowa,
5. ćwiczeń ze współćwiczącym.
6. zajęcia  na  basenie

VI. Metody prowadzenia zajęć.

Są to sposoby dochodzenia do celów poprzez stawianie dzieci w sytuacjach zadaniowych, w których uczniowie pod kierunkiem nauczyciela dokonują zmian w strukturze własnego ciała i jego funkcji, zdobywają wiadomości, umiejętności i nawyki w zakresie korekcji swojej wady lub profilaktyki jej powstawania.

1/ Metody nauczania pojedynczych ćwiczeń ruchowych: syntetyczna (całościowa), analityczna ( nauczania częściami), kombinowana (kompleksowa)

2/ Metody nauczania ćwiczeń ruchowych w zależności od charakteru i rodzaju postrzegania zmysłowego: oglądowa, słownego ujęcia ruchu, oddziaływania proprioceptywnego – rozwijająca czucie ruchu i położenia części ciała względem siebie, oddziaływania sensorycznego- np. test ścienny, działania praktycznego.

3/ Metody stosowane na zajęciach w zależności od rodzaju zadań:

1. reproduktywne  (odtwórcze)- naśladowcza ścisła, zadaniowa ścisła, programowanego uczenia się  ( np. fiszki autokorektywne),
2. praktyczne (usamodzielniające)- zabawowo-naśladowcza, zabawowa klasyczna, bezpośredniej celowości ruchu,
3. kreatywne (twórcze) –problemowa, ruchowej ekspresji twórczej,.

4/ Metody wychowawcze: wpływu osobistego, wpływu sytuacyjnego, wpływu społecznego, kierowania samowychowaniem.

VII. Zasady reedukacji posturalnej.

1. zasada nie szkodzić,
2. zasada powszechności ( wszystkie dzieci z wadami postawy powinny być objęte opieką),
3. zasada wczesności – większa skuteczność wczesnej interwencji we wszystkich stanach patologicznych, przeciwdziałanie rozwojowi i utrwalaniu się zmian strukturalnych oraz nawyku nieprawidłowej postawy,
4. zasada ciągłości (systematyczności) – konieczność taka wynika z podstawowego, iż wszelkie usprawnianie prowadzone nie systematycznie nie przynosi żadnych rezultatów,   a przerwy w nim powodują zwykle nieobliczalna szkody,
5. zasada kompleksowości – dotyczy całokształtu opieki nad dziećmi i samego postępowania:

• konieczność dalszych badań, modyfikowania programów postępowania korekcyjnego, dodatkowe badania – konsultacje ortopedyczne, rehabilitacyjne wspierane badaniami radiologicznymi czy fotogrametrycznymi,
• dodatkowe zastosowanie jakiegoś przedmiotu ortopedycznego ( wkładka lub gorset),   a niekiedy leczenia operacyjnego,
• utrwalanie efektów postępowania korekcyjnego w życiu codziennym ( unikanie przyjmowania niewłaściwych  pozycji, zaniechanie uprawiania sportów nie przychylnych dla postawy,

• zasada podmiotowego traktowania,
• zasada świadomości i aktywności,
• zasada indywidualnego doboru ćwiczeń postępowania korekcyjnego,
• zasada dostępności ( stopniowania trudności),
• zasada współpracy z najbliższym otoczeniem osoby poddawanej postępowaniu korekcyjnemu.

VIII. Systematyka ćwiczeń korekcyjnych.

Ćwiczenia należy traktować nie jako cel sam w sobie, lecz jako środek dochodzenia do wytyczonego świadomie celu. Ćwiczenia korekcyjne dzielimy na ogólnokształtujące i specjalne.

Ćwiczenia ogólnokształtujące:

Podstawowym ich celem jest kształtowanie postawy ciała, wyrabianie koordynacji ruchowej, czucia kierunku ruchu oraz położenia ciała i jego części w przestrzeni. Są to ćwiczenia: czynne wolne, z przyborami i na przyrządach. Obejmują na ogół kilkanaście różnych ćwiczeń oddziałujących na poszczególne odcinki ciała, które powtarzane są kilkakrotnie. Podczas wykonywania tych ćwiczeń należy zwrócić uwagę na  skorygowanie postawy ciała.

Ćwiczenia specjalne:

Ćwiczenia te stosowane są w zaistniałej nieprawidłowości. Celem ich jest przywrócenie prawidłowego ustawienia określonego segmentu ciała dotkniętego wadą.

Systematyka ćwiczeń specjalnych obejmuje:

• Ćwiczenia kształtujące nawyk prawidłowej postawy. Należy ucznia uczyć systematycznej kontroli ustawienia kolejno: kończyn dolnych, miednicy, brzucha, klatki piersiowej, łopatek, barków i głowy w różnych pozycjach wyjściowych – od łatwiejszych do trudniejszych i w każdej wadzie inaczej, zwykle od niskich do wysokich. Wykorzystujemy tu metodę kontroli wzrokowej  tzw. autokorekcję przed lustrem posturograficznym. Po opanowaniu umiejętności poprawienia postawy metodami kontroli wzrokowej stosujemy korekcję czuciem proprioceptywnym. Korekcje lokalne polegają na poprawieniu poszczególnych segmentów np. głowy , obręczy miednicznej czy barkowej. Doboru i kolejności stosowania poszczególnych korekcji lokalnych w określonych pozycjach dokonujemy indywidualnie.

Korekcja globalna początkowo powinna być dokonywana drogą następczego łączenia korekcji lokalnych, później drogą ich jednoczesności. Ostateczną formą są utrudnienia powodowane różnego rodzaju ruchami, przemieszczaniem się, a więc warunkami zbliżonymi do czynności życia codziennego.

• Ćwiczenia przywracające fizjologiczny zakres ruchu w stawach kręgosłupa oraz w stawach barkowych i biodrowych – których celem jest przygotowanie do reedukacji posturalnej, wzmacnianie mięśni w skorygowanym układzie.
• Ćwiczenia wzmacniające wybiórczo zespoły mięśni osłabionych i rozciągniętych, których celem jest dążenie do zwiększenia wytrzymałości siłowej osłabionych mięśni. Polega to na zwiększeniu napięcia niektórych mięsni I, II i III układu odniesienia po uprzednim zniesieniu ich dystonii w takim stopniu, aby wystarczało ono na długotrwałe zautomatyzowane utrzymywanie prawidłowej postawy w różnych warunkach życia. Im większy jest opór jaki napotyka mięsień, tym większą siłę musi on rozwinąć. Zasadę tę wykorzystuje się w ćwiczeniach mających na celu wyrobienie siły mięśniowej pod postacią odpowiednio dozowanego oporowania. Są to ćwiczenia:
  • dynamiczne ( oparte na skurczu auksotonicznym),
  • statyczne (oparte na skurczu izometrycznym),
  • mieszane ( łączące oba rodzaje skurczu)

W praktyce po każdych ćwiczeniach obowiązują ćwiczenia rozluźniające stwarzające warunki do wyrównania ukrwienia mięśni i długu tlenowego. Należy je stosować naprzemiennie z ćwiczeniami dynamicznymi. Do wzmacniania mięśni osłabionych wskaspan style= span style=span style=quot;, quot;;zane są szczególnispan style=quot;, quot;;span style=quot;; quot;;quot;;font-size: small;/spanquot;;e ćwiczenia statyczne oparte na skurczu izometrycznym. Warunkiem poprzedzającym wzmacnianie stabilizatorów czynnych postawy jest uzyskanie prawidłowego układu poszczególnych segmentów ciała.

• Ćwiczenia rozciągające wybiórczo zespoły mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych, których celem jest przywrócenie fizjologicznej długości przykurczonego mięśnia i zakresu jego ruchu w stawie oraz obniżenie nadmiernego napięcia spoczynkowego mięśnia do poziomu spoczynkowego. Ćwiczenia rozciągające powinny być poprzedzone solidną rozgrzewką.
• Ćwiczenia korygujące ustawienie miednicy, których zadaniem jest nauka trzymania miednicy w poprawnym ustawieniu oraz przywrócenie wzajemnych stosunków mięśniowych w jej obrębie.
• Ćwiczenia elongacyjne, których celem jest bierne lub czynne prostowanie i wydłużanie kręgosłupa.
• Ćwiczenia antygrawitacyjne- są to ćwiczenia obciążające osiowo, aktywizujące mięśnie antygrawitacyjne zwłaszcza I układu odniesienia w warunkach pionizacji.
• Ćwiczenia hiperkorekcji – istota ich polega na przekraczaniu skorygowanej postawy albo na drodze hiperkorekcji kątowej ( przegięcia), albo też osiowej ( elongacja) poza granice fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Takie oddziaływanie może mieć sens w niektórych skoliozach jednołukowych.
• Ćwiczenia rozluźniające i wyrabiające  świadomość własnego ciała ( czucie przestrzeni, czucie stanów napięć w spoczynku oraz ruchu).Ćwiczenia rozluźniające dzielimy na ogólne i miejscowe. Umiejętność rozluźniania mięśni warunkuje prawidłowy przebieg procesów biochemicznych związanych z wysiłkiem i wypoczynkiem. W czasie spoczynku napięcie mięśnia ulega zmniejszeniu, co zapewnia właściwe ukrwienie i dotlenienie. Dlatego po wysiłkach typu statycznego stosuje się wyodrębnioną grupę ćwiczeń rozluźniających.

Ćwiczenia rozluźniające ogólne polegają na świadomym rozluźnieniu wszystkich mięśni połączonym z dążnością do pełnego odprężenia psychicznego (relaks).

Ćwiczenia rozluźniające miejscowe polegają na ułożeniu segmentów ciała w pozycji umożliwiającej rozluźnienie ( np. pozycja w leżeniu tyłem z ugiętymi nogami w stawach biodrowych i kolanowych).

• Ćwiczenia oddechowe – głównym ich celem jest zapobieganie zaburzeniom oddechowym towarzyszącym często wadom postawy. Cele te realizowane są poprzez wpływanie na mechanikę oddychania, głównie przez zwiększenie ruchomości klatki piersiowej, kształtowanie odpowiedniego toru oddychania przeponowego, żebrowo przeponowego, piersiowego i pełnego. Przy wszystkich ćwiczeniach oddechowych należy zwracać uwagę na wydech, który powinien być pełny i przedłużony. Ćwiczenia oddechowe dzielimy na :
  • ogólne – w ramach tych ćwiczeń przeprowadza się naukę prawidłowego oddychania, gdyż znaczna część dzieci nie wykorzystuje zwłaszcza oddychania torem brzusznym (przeponowego); w każdym ćwiczeniu przestrzega się uzgodnienia faz ruchu z fazami oddechowymi np. wzniesienie ramion w górę –wdech, opuszczenie –wydech; najlepszymi ćwiczeniami oddechowymi są te, które w sposób naturalny aktywizują funkcję narządów oddychania- bieg, chód, ćwiczenia dynamiczne angażujące liczne zespoły dużych mięśni; ważna jest dbałość o pełny zakres ruchomości klatki piersiowej, który w pewnych wadach jest ograniczony np. usztywnionych hiperkifozach,
  • specjalne – aktywizują oddychanie w sposób wybiórczy skierowany na akcentowanie jednej z faz oddychania lub na określoną część narządu oddechowego; ćwiczenia i pozycje dobiera się w zależności od rodzaju zniekształcenia, jego lokalizacji i stopnia usztywnienia stawów kręgowo-żebrowych; w przypadku skolioz sztywnych o bardzo dużym zniekształceniu klatki piersiowej i minimalnej jej ruchomości stosuje się ćwiczenia oddychania przeponowego i mięśni brzucha; ćwiczenia specjalne wykorzystuje się też przy zniekształceniach klatki piersiowej np. przy klatce piersiowej kurzej kształtuje się przeponowy tor oddechowy z akcentem na fazą wydechu, a przy klatce piersiowej lejkowatej-piersiowy tor oddechowy z akcentem na fazę wdechu;

Ćwiczenia oddechowe mogą być wykonywane w różnych pozycjach wyjściowych, które stwarzają odmienne warunki pracy dla układu oddechowego: w leżeniu tyłem, przodem, w pozycji siedzącej, stojącej.

W zależności od sposobu wykonywania ćwiczenia oddechowe dzielimy na:

• wolne – nauka prawidłowego, swobodnego oddychania,
• wspomagane – mają na celu poprzez ruchy kończyn i tułowia poszerzenie klatki piersiowej przy wdechu i zwężenie przy wydechu co przyczynia się do zwiększenia jej ruchomości,
• sterowane – polegają na koncentrowaniu uwagi przy oddychaniu na rozprężaniu określonych partii płuc i uwypuklanie określonych części klatki piersiowej,
• oporowane – przyczyniają się do zwiększenia rozprężalności tkanki płucnej oraz mobilizacji dodatkowych mięśni oddechowych; opór może być stawiany zarówno dla wdechu jak i wydechu.
  • Ćwiczenia relaksacyjne ( koncentrujące, odprężające, techniki relaksacyjne) – ich zadaniem jest obniżenie napięcia psychicznego oraz ograniczenie bodźców stymulujących układ nerwowy do minimum.

IX. Pozycje wyjściowe i ćwiczebne w gimnastyce korekcyjnej.

Ich właściwy dobór, zapewnienie prawidłowości wykonania w znacznej mierze determinują wartość stosowanego ćwiczenia. Chcąc oddziaływać na odcinek kręgosłupa dotknięty wadą, należy ustalić jeden z przyczepów mięśnia bądź odcinki sąsiednie w pozycji korekcji lub hiperkorekcji:

• stabilizacja bierna – ustalenie odcinków sąsiednich w pozycji korekcji odpowiednią pozycją, w której stabilizatorem jest ciężar ciała lub granica ruchomości stawów,
• stabilizacja czynna – czynnikiem stabilizującym są mięśnie, rozciągnięcie przykurczy mięśnia wymaga ustalenia jednego z jego przyczepów np. w przypadku przykurczu mięśnia biodrowo – lędźwiowego ustala się najczęściej miednicę, mięśnia piersiowego wielkiego – obręcz barkową,

Zlokalizowanie działania na kręgosłup opiera się na zasadzie sterowania:

• sterowanie odgórne – unieruchomienie tułowia w stosunku do unieruchomionych kończyn dolnych,
• sterowanie oddolne – uruchamianie kończyn w stosunku do ustabilizowanego tułowia.

Do pozycji wyjściowych ze względu na stopień doraźnego wyrównania wady zaliczamy pozycje:

• korekcyjne – oś kręgosłupa powraca do stanu pierwotnego,
• hiperkorekcyjne – wygięcie kręgosłupa w stronę przeciwną.

Pozycje wyjściowe ze względu na osiowe obciążenia kręgosłupa:

1. pozycje niskie (odciążąjące) - leżenie (przodem, tyłem, bokiem), podpory (przodem, tyłem, bokiem), pozycje Klappa, pozycjami odciążającymi są także zwisy i podpory na przyrządach.

Pozycje odciążające stwarzają możliwość bardziej efektywnej doraźnej korekcji, gdyż skrzywienia jakby samorzutnie się zmniejszają, a mięśnie grzbietu ulegają rozluźnieniu. Odciążone mięśnie antygrawitacyjne pracują jednak zupełnie inaczej niż w pozycji spionizowanej, dlatego należy przestrzegać zasady systematycznego przechodzenia od pozycji odciążających z przestrzeganiem stopniowania trudności, co oznacza od odciążenia do obciążenia, od niskiego do wysokiego, od podporu wielopunktowego do jednopunktowego.

1. pozycje wysokie- znamionuje wysokie położenie środka ciężkości ciała w stosunku do podłoża,
2. pozycje izolowane – ograniczenie rozprzestrzeniania się ruchu do określonego odcinka lub segmentu ciała.

X. Etapy reedukacji posturalnej.

Reedukacja posturalna oznacza ponowne ukształtowanie zdolności przyjmowania prawidłowej postawy ciała. Ponowne nabycie umiejętności przyjmowania i utrzymywania prawidłowej postawy jest głównym celem reedukacji posturalnej w wadach postawy ciała.

W korekcji wad postawy należy uwzględnić pięć sfer : morfofizjologiczną, kostno-stawowo-więzadłową, mięśniową, środowiskową i emocjonalno-wolicjonalną.

Wyodrębnia się pięć etapów reedukacji posturalnej:

v  Uświadomienie osobie specyfiki jej wady oraz możliwych negatywnych konsekwencji w przypadku zlekceważenia problemu.

v  Przywrócenie prawidłowej ruchomości kostno-stawowo-więzadłowej i mięśniowej  (stosowanie technik eliminujących bloki czynnościowe stawów oraz wyrównujących dystonię mięśniową).

v  Wyrobienie umiejętności korekcji lokalnych i globalnych ( umiejętność korygowania wady postawy na drodze korekcji lokalnych, a następnie globalnych).

v  Wyrobienie wytrzymałości posturalnej tj. zdolności do długotrwałego utrzymywania prawidłowej postawy.

v  Utrwalenie osiągniętej korekcji postawy ciała ( wyrobienie umiejętności automatycznego utrzymywania prawidłowej postawy w różnych warunkach życia codziennego, bez udziału ciągłej kontroli świadomości.

XI. Uproszczone badania ortopedyczne oraz testy funkcjonalne.

Uproszczone badania ortopedyczne obejmują przeprowadzenie wywiadu i określenie stanu ortopedycznego ogólnego, odcinkowego i miejscowego. Wywiad dotyczy warunków życia dziecka, przebytych chorób ogólnych i narządów ruchu oraz historii wady.

Stan ortopedyczny określa się przeprowadzając usystematyzowane oględziny dziecka od przodu, od tyłu ( uzupełnieniem tego badania jest test Bertranda) i z boku. Obserwacja podporządkowana jest tzw. testowi symetrii. Pomocnicza w wykryciu asymetrii jest obserwacja układu linii pionowych i poziomych. Dodatkową informację uzyskuje się obserwując tzw. trójkąty talii, ich asymetria jest wczesnym objawem bocznego skrzywienia kręgosłupa. Przy badaniach kończyn dolnych zwracamy uwagę na występowanie koślawości lub szpotawości kolan ( z wykorzystaniem pionu i linijki). Wszystkie dane zostaną zapisane w karcie uproszczonych badań ortopedycznych. W badaniu stóp szczególną uwagę należy zwrócić na stopień ich wysklepienia . Zastosowane zostaną dwie metody badań:

1. podometria- wykonanie określonych pomiarów stóp: m. in. długości (od pięty do szczytu pierwszego lub drugiego palca) i wysokości ( na poziomie stawu skokowo-łódkowego)            i określaniu na ich podstawie wysklepienia stopy wg wskaźnika Fridlanda, gdzie:

Ww = wysokość stopy x 100  : długość stopy

2. plantografia – wykonanie odbitek podeszwowej strony stóp; stan wysklepienia podłużnego łuku zostanie określony metodą Clarke’a, do oceny wysklepienia poprzecznego stopy posłuży wskaźnik „W” – Weisfloga    W =  S : P, gdzie S-długość stopy, P – szerokość stopy.

Ponadto zbadane zostanie ustawienie pięt, ruchomość stawów ze szczególnym zwróceniem uwagi na zginanie podeszwowe w stawach śródstopno - paliczkowych i międzypaliczkowych oraz rozstawienie palców.

Testy funkcjonalne w badaniu wad postawy określają stopnie przykurczy w stawach kręgosłupa, biodrowych i ramiennych, niewydolność badanych grup mięśniowych, zakres ruchu w stawach, chwiejność tułowia oraz inne niezbędne informacje, będące wskazówkami postępowania korekcyjnego z danym dzieckiem.

1/ Test Degi – określa deficyt zgięcia i wznosu kończyn górnych.

2/ Test Thomasa – stwierdza przykurcz w stawie biodrowym i skrócenie więzadła biodrowo-udowego.

3/ Test Apleya – określa deficyt odwodzenia i rotacji kończyny górnej.

4/ Test Langego – określa przykurcz zginaczy kończyny dolnej i niewydolność mięśni prostowników w następstwie lordozy lędźwiowej.

5/ Test P – P – określa przykurcz mięśni kulszowo-goleniowych.

6/ Test Mattiassa – pozwala stwierdzić chwiejność tułowia, trudność u/p quot;, trzymania w pionie nad miednicą, niewydolność mięśni długich kręgosłupa.

7/ Test Seyfrieda – pozwala stwierdzić niewydolność mięśniową w stopie płaskiej.

8/ Test lateralizacji tułowia – określa skoliozę zrównoważoną (wyrównaną przez kompensację liniową) lub skoliozę niezrównoważoną.

XII. Badania uzupełniające.

1.Badanie zakresu ruchomości kręgosłupa: ruchomość użytkowa, rzeczywista i odcinkowa.

2.Pomiar długości względnej i bezwzględnej kończyn dolnych.

3..Badanie siły i wytrzymałości siłowej podstawowych zespołów mięśni posturalnych:

• ocena mięśni grzbietu,

1. ocena zginaczy stawu biodrowego,
2. mięśni brzucha,
3. prostowników stawu biodrowego i mięśni grzbietu odcinka lędźwiowego.
4. mięśni klatki piersiowej.

(Test Loveta zostanie zastosowany tylko u osób, u których zostanie stwierdzona niewydolność określonych mięśni).

XIII. Zadania szczegółowe dla poszczególnych wad postawy.

PLECY OKRĄGŁE

• Likwidacja dystonii mięśniowej.
• Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej.
• Utrwalenie nawyku postawy prawidłowej.
• Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego.
• Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych:
  • mięśni piersiowych ( wielkich i małych),
  • mięśni brzucha,
  • mięśni zębatych przednich,
  • rozciągnięcie więzadła podłużnego przedniego kręgosłupa
  • Wzmacnianie mięśni nadmiernie osłabionych i rozciągniętych:
  • mięśni prostowników grzbietu odcinka piersiowego (biodrowo-żebrowy, najdłuższy),
  • mięśni karku,
  • mięśni ściągających łopatki ( czworoboczny, równoległoboczny, najszerszy grzbietu),
  • mięśni pośladkowych,
  • mięśni kulszowo – goleniowych.
    • Hiperkorekcja nadmiernej kifozy piersiowej.
    • Hiperkorekcja nadmiernej lordozy lędźwiowej.
    • Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych.

Zalecenia: ćwiczenia elongacyjne, ćwiczenia w różnych pozycjach Klappa, siad klęczny, opady tułowia, leżenia, krążenia ramion w tył.

Przeciwwskazania:

• nadmiar skłonów w przód ( zastępujemy je opadami tułowia),
• podpory przodem o ramionach wyprostowanych – należy zastępować podporami o ramionach ugiętych w stawach łokciowych i nadgarstkowych, krążenia ramion w przód,
• należy unikać zbyt długo trwającej pozycji ze wzniesionymi do poziomu ramionami w przód, ograniczyć skoczność.

PLECY WKLĘSŁE

• Likwidacja dystonii mięśniowej.
• Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej.
• Utrwalenie nawyku postawy prawidłowej.
• Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego
• Wzmacnianie mięśni osłabionych i rozciągniętych:
  • mięsni brzucha (prostego i skośnych),
  • półścięgnistego, półbłoniastego, dwugłowego uda,
  • mięśni pośladkowych,
  • kulszowo – goleniowych,
  • mięśni ściągających łopatki.
  • Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych:
  • mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego,
  • mięśni czworobocznych lędźwi,
  • mięśnia prostego uda,
    • mięśnia biodrowo – ledźwiowego (lędźwiowy większy, biodrowy),
  • mięśnia czworobocznego grzbietu (część dolna).

7.Hiperkorekcja nadmiernej kifozy lędźwiowej.

• Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych.Zalecenia: ćwiczenia klęczne, pływanie, narciarstwo, elongacja, klęk, pozycja Klappa.

Przeciwwskazania: akrobatyka, gimnastyka artystyczna, mostek, kołyska, skoki.

PLECY WKLĘSŁO – OKRĄGŁE

• Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej.
• Utrwalanie nawyku postawy prawidłowej.
• Likwidacja dystonii mięśniowej.
• Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego.
• Zwiększenie ruchomości w stawach poszczególnych odcinków kręgosłupa.
• Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych:
  • w odcinku szyjnym  - mięśnia prostownika grzbietu,
  • w odcinku piersiowym – mięśnia piersiowego większego, mniejszego i zębatego przedniego,
  • w odcinku lędźwiowym – mięśnia czworobocznego lędźwi, biodrowo – lędźwiowego, prostownika grzbietu,
  • łydki, smukłego i prostego uda, przywodziciela wielkiego.

7.Wzmocnienie mięśni osłabionych i rozciągniętych:

• w odcinku piersiowym- mięśni prostownika grzbietu, równoległobocznego, czworobocznego, najszerszego grzbietu,
• w odcinku lędźwiowym- mięśni brzucha ( prosty, skośny zewnętrzny i wewnętrzny), pośladkowych ( wielki, średni, mały),
• kulszowo – goleniowe – dwugłowy uda, półbłoniasty, półścięgnisty, trójgłowy łydki.

Zalecenia:

1. Korekcja nadmiernie powiększonej kifozy odcinka piersiowego kręgosłupa.

2. Stabilizacja odcinka lędźwiowego przez ugięcie kończyn dolnych w stawach biodrowych i

kolanowych.

3. Korekcja lordozy lędźwiowej.

4.Stabilizacja kończyn górnych celem uniknięcia powiększenia kifozy piersiowej.

Przeciwwskazania: akrobatyka, gimnastyka artystyczna, mostki, skoki, skłony w przód.

PLECY PŁASKIE

1.Zwiększenie ruchomości stawów kręgosłupa, szczególnie zgięcia w odcinku Th.

2. Nauka przyjmowania postawy skorygowanej.

3. Wykształcenie fizjologicznej kifozy, lordozy i fizjologicznego przodopochylenia miednicy.

4. Wzmacnianie mięśni osłabionych i rozciągniętych:

• mięśnia prostownika grzbietu w części C i L.
• mięśnia piersiowego (wielkich i małych).
• mięśnia zębatego przedniego,
• mięśnia czworobocznego lędźwi,
• mięśnia biodrowo – lędźwiowego,
• mięśnia prostego uda,
• mięśnia smukłego, przywodziciela wielkiego, łydki.

5. rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych:

• mięśnia prostownika grzbietu w odcinku Th,
• mięśni pośladkowych,
• mięśni brzucha,
• mięśnia półścięgnistego, półbłoniastego, dwugłowego uda,
• mięśnia równoległobocznego, czworobocznego grzbietu w części środkowej i dolnej.

6. Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych.

Zalecenia:

W korekcji tej nieprawidłowości kręgosłupa należy dążyć do ukształtowania prawidłowej lordozy lędźwiowej, wpływającej kompensacyjnie na właściwe ustawienie pozostałych odcinków kręgosłupa. Stosujemy ćwiczenia ogólnorozwojowe – kształtujące, ćwiczenia w płaszczyźnie strzałkowej w pozycjach niskich, średnich i wysokich, ćwiczenia oddechowe z użyciem przyboru i ze współćwiczącym.

Przeciwwskazania: elongacje, zwisy, wyciągi, ćwiczenia w siadach  (szczególnie niskich).

SKOLIOZA I POSTAWA SKOLIOTYCZNA /asymetria ramion i łopatek/

• Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej.
• Utrwalenie nawyku prawidłowej postawy.
• Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego.
• Elongacja kręgosłupa /czynna i bierna, w różnych pozycjach niskich i wysokich/.
• Ćwiczenia dla przeciwdziałania utraty fleksyjności kręgosłupa /usztywniania się kręgosłupa w części Th7 – Th12/.
• Wzmocnienia mięśni osłabionych i rozciągniętych:

1. mięśni brzucha,
2. mięśni prostownika grzbietu odcinka piersiowego,
3. mięśni pośladkowych,
4. mięśni ściągających łopatki,
5. mięśni karku,
6. mięśni obręczy barkowej.

7.Ćwiczenia dla pokonania przykurczów:

1. redresja abduktorów biodra,
2. redresja mięśnia prostego uda i wszystkich zginaczy biodra,
3. redresja tkanek po stronie wklęsłej skoliozy lędźwiowej i piersiowej.

8. Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych.

9. Ćwiczenia oddechowe.

10. Zwiększenie aktywności ruchowej.

Zalecenia: pływanie stylem klasycznym, jazda na nartach, jazda na rowerze, zabawy na czworakach, umiarkowany bieg, zwis, elongacje, leżenie, wzmacnianie mięśni prostownika grzbietu.

Przeciwwskazania: skoki, dźwiganie, przewroty, mostki, nadmiar skłonów w przód, dłuższe wysiłki w pozycji stojącej, długie biegi wytrzymałościowe szczególnie na twardym podłożu, uprawianie takich sportów jak: koszykówka, lekkoatletyka, gimnastyka.

PŁASKOSTOPIE

1. Wyrobienie nawyku prawidłowego stawiania stóp w chodzie i w biegu.
2. Wyrobienie nawyku poprawnego trzymania się w staniu i siedzeniu.

10.  Ćwiczenia analityczne – wzmacniające poszczególne grupy mięśniowe: mięśnie strzałkowe, piszczelowy tylny, długie i krótkie zginacze palców i palucha / w obciążeniu/.

11.  Ćwiczenia syntetyczne- aktywizujące wszystkie mięśnie stopy i podudzia.

12.  Ćwiczenia chwytne- aktywizujące zginacze podeszwowe palców stóp.

13.  Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych.

Zalecenia: codzienne wykonywanie ćwiczeń, kąpiele stóp w różnej temperaturze i pozycjach (stanie, siedzenie)

Przeciwwskazania: długotrwałe stanie, bierne zeskoki i skoki na twardym podłożu, rozsuwanie na zewnątrz palców w staniu, ćwiczenia w dużym rozkroku.

KOŚLAWOŚĆ KOLAN I STÓP.

• Odciążanie stawów kolanowych.
• Zmniejszenie wagi ciała w przypadku otyłości.
• Wyrobienie odruchu i nawyku prawidłowego ustawiania i obciążania nóg i stóp w chodzie i w biegu.
• Nauka poprawnego stania.
• Ograniczenie do minimum pozycji rozkrocznych (siadu płotkarskiego, siadu klęcznego ze stopami i podudziami na zewnątrz).
• Wzmocnienie mięśni osłabionych i rozciągniętych:

1. mięśnia półścięgnistego i półbłoniastego,
2. mięśnia krawieckiego,
3. mięśnia smukłego,
4. głowy przyśrodkowej czworobocznego uda,
5. mięśnia strzałkowego (zwłaszcza długiego),
6. mięśnia piszczelowego tylnego,
7. zginaczy palców i palucha

• Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych:

1. Mięśnia czworogłowego uda, głowy bocznej i pasma biodrowo-piszczelowego.

• Utrzymanie pełnej sprawności ruchowej stawu kolanowego oraz wszystkich stawów stopy.
• Przeciwdziałanie płaskostopiu.
• Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych.

XIV. Zadania wychowawcze.

Uświadomienie dziecku i rodzicom specyfiki wady postawy i negatywnych konsekwencji      w przypadku zlekceważenia problemu.

Wdrożenie do poprawnego wykonywania ćwiczeń z zachowaniem pozycji skorygowanej.

Wdrożenie do autokorekcji ( reedukacja czucia prawidłowej postawy ciała).

Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za siebie i innych, wdrażanie do wzajemnej ochrony i pomocy w czasie ćwiczeń.

przekonanie i zachęcenie dziecka do podjęcia trudu pracy korekcyjnej.

Zachęcanie do aktywnego spędzania czasu wolnego i uprawiania tzw. sportów bezpiecznych (nie pogłębiających istniejącej wady postawy).

Wdrożenie do przestrzegania 24-godzinnego systemu przeciwdziałania wadom postawy          ( przestrzeganie przyjętych zasad).

Wdrożenia do dbania o higienę osobistą.

Akceptowanie samego siebie, samoocena postawy ciała i dążenie do stopniowego eliminowania przyczyn i skutków wady.

Asertywne zachowanie w stosunku  do własnej postawy ciała.

XV. Sposoby osiągania zamierzonych celów.

Konsekwentnie realizować postępowanie korekcyjne wg. indywidualnych planów w celu osiągnięcia optymalnego efektu.

Stosować zasadę selektywnego obciążania pracą właściwych mięśni, informować uczniów jakie mięśnie biorą udział w wykonywanym ćwiczeniu.

Dobierać właściwe pozycje wyjściowe do ćwiczeń, przestrzegać precyzji wykonania, tempa i czasu.

Korekcję rozpoczynać od ćwiczeń w pozycjach izolowanych (odciążających) ze stopniowym przejściem do pozycji wysokich.

Obok ćwiczeń dynamicznych stosować ćwiczenia izometryczne metodą NRRHA.

Wdrożyć uczniów do samodzielnego i systematycznego wykonywania indywidualnych zestawów ćwiczeń domowych.

Wdrożyć uczniów do samokontroli i samooceny efektów postępowania korekcyjnego.

Zachęcić uczniów do samodzielnego zdobywania podstaw wiedzy z zakresu gimnastyki korekcyjnej ( zapoznawanie się z opracowaniami w Internecie).Wykorzystać w pracy środki audiowizualne ( filmy, fiszki korekcyjne, plansze i inne materiały w celu pogłębienia wiedzy uczniów)

XVI. Opis założonych osiągnięć ucznia.

1. Wyrównanie niedostatków ruchowych ucznia.
2. Wykształcenie umiejętności przyjmowania i utrzymywania prawidłowego układu ciała, nauczenie korygowania nieprawidłowości postawy poprzez działanie własnych mięśni.
3. Uzyskanie korekcji lokalnych pozwalających na przyjęcie właściwego układu całego ciała, czyli na korekcję globalną.
4. Wygaszenie istniejącego nieprawidłowego nawyku postawy i wytworzenia nawyku prawidłowego ( wkomponowanie pracy danych mięśni w mechanizm regulujący utrzymywanie prawidłowej postawy, ich właściwe współdziałanie z innymi mięśniami).

10.  Utrwalenie osiągniętej korekcji postawy, wyrobienie umiejętności automatycznego utrzymywania postawy skorygowanej w różnych warunkach życia codziennego.

11.  W przypadku wady postawy, której postęp jest nieunikniony (skoliozy idiopatyczne) osiągnięciem będzie spowolnienie jej progresji i zatrzymanie rozwoju wady na możliwym do osiągnięcia poziomie.

12.  W przypadku, gdy nie uzyska się trwałej możliwości przyjmowania i utrzymywania przez dziecko skorygowanej postawy, osiągnięciem będzie uzyskanie jak najpoprawniejszej postawy dającej możliwie jak najmniejsze upośledzenie ogólnego funkcjonowania organizmu ( a zwłaszcza aparatu ruchu) i możliwie jak najlepsze poprawienie wyglądu dziecka.